Ks. R. Szpakowski: Rozdział III - Wewnętrzny rozwój Zgromadzenia

Rozdział III
WEWNĘTRZNY ROZWÓJ ZGROMADZENIA

§ 1. Duszpasterstwo powołaniowe

Każde Zgromadzenie, aby mogło się rozwijać i realizować swój cel musi od samego początku położyć duży nacisk na troskę o nowe powołania. W tym celu powinno wykorzystać wszystkie możliwe środki, by jak najszersze kręgi społeczeństwa zaznajamiać ze swym życiem i ze swoją działalnością. Jednym z ważniejszych środków pobudzających kandydatów do wstępowania w szeregi zakonne jest osobisty przykład poszczególnych członków Zgromadzenia. W początkach tworzenia się jakiejkolwiek wspólnoty zakonnej sprawy powołań zajmował się zazwyczaj sam Założyciel. Podobnie też było w Zgromadzeniu Braci Serca Jezusowego. To brat Stanisław Kubiak poszukiwał kandydatów przy zakładaniu podwalin nowego Zgromadzenia. O nowe powołania troszczył się do końca swego życia, pragnął szybkiego, ale i dobrego rozwoju wspólnoty.

Po śmierci Założyciela bracia nie podjęli starań o nowe powołania. W aktach archiwalnych nie znajdujemy żadnych dokumentów, które świadczyłyby o zaangażowaniu Zgromadzenia na rzecz budzenia nowych powołań. Brak troski o nowe powołania wpłynął ujemnie na Zgromadzenie, które zamiast się rozwijać zaczęło tylko wegetować, a nawet zmniejszać się. Ten ujemny proces został zahamowany przez wizytację kanoniczną przeprowadzoną przez kard. A. Hlonda, który zreorganizował Zgromadzenie.

Po II wojnie światowej Zgromadzenie w wolnym tempie, ale systematycznie zaczęło się rozwijać. Oczywiście nie ominął Zgromadzenia ogólny kryzys powołaniowy w Polsce w latach 1950-1960 . W tym okresie dosyć pokaźnie zmniejszyła się liczba braci. Zwrócił na to uwagę ówczesny abp poznański A. Baraniak. W piśmie z dnia 10 I 1965 r. skierowanym do przełożonego naczelnego br. Wł. Hołuba polecił, aby zagadnienie budzenia nowych i wartościowych powołań omówić z kuratorem Zgromadzenia, polecił także, aby obmyśleć sposoby akcji powołaniowej prowadzonej przez Zgromadzenie . Od tego też momentu można mówić o odrodzeniu lub właściwie o utworzeniu duszpasterstwa powołaniowego w trosce o powołania do własnego Zgromadzenia. Sprawa powołań była także tematem rozmów w czasie audiencji przełożonego naczelnego u prymasa Stefana Wyszyńskiego w Gnieźnie dnia 2 II 1965 r. Brat Wł. Hołub poruszył sprawę kryzysu powołań, a jednocześnie coraz większe zapotrzebowanie na braci. Poprosił także księdza prymasa o pomoc w zdobywaniu powołań. Kardynał St. Wyszyński przyrzekł swą pamięć w tej sprawie, jednocześnie zapewnił, iż poprosi księży biskupów, aby w swoich diecezjach skierowali do wiernych komunikat o Zgromadzeniu Braci Serca Jezusowego. Niebawem po tej audiencji kuria biskupia chełmińska ogłosiła apel na terenie swojej diecezji w sprawie powołań do Zgromadzenia Bracia Serca Jezusowego.

Na troskę o powołania zwrócił uwagę kurator Zgromadzenia ks. Wilhelm Dworowy, w tzw. „słowie nawiązującym do Kapituły Generalnej Braci w 1967 r.”, przesłanym do przełożonego naczelnego br. Wł. Hołuba. Poruszył on bardzo ważną sprawę, że za troskę o nowe powołania nie są odpowiedzialni tylko przełożeni, lecz wszyscy współbracia. Wysunął nawet postulat skierowany do całego Zgromadzenia, aby w ciągu 3 lat od Kapituły Generalnej 1967 r. każdy brat postarała się o jedno powołanie . Odpowiedzią na apel skierowany przez kuratora Zgromadzenia była uchwała podjęta na Kapitule Generalnej w 1967 r. Uchwalono, że przełożony naczelny wraz z radą generalną obmyśli środki werbowania powołań. Praktycznym wypełnieniem tej uchwały kapitulnej zajęła się rada generalna na swoim posiedzeniu w dniu 29 X 1967 r. rozważono wtedy wypowiedź Soboru Watykańskiego II zawartą w Dekrecie „Perfectae Caritatis”, że celem budzenia powołań oraz poszukiwania kandydatów do Zgromadzenia, każdemu instytutowi przysługuje prawo podawania wiadomości o sobie, oczywiście zgodnie z normami ogólnymi wydanymi przez Stolicę Apostolską, jak też z normami miejscowych ordynariuszy. Dekret podkreślał także, że najlepszym czynnikiem budzenia powołań jest przykład życia osób zakonnych Opierając się na tej wypowiedzi rada generalna postanowiła wykorzystać wszystkie dostępne środki służące zdobywaniu powołań zakonnych. Przede wszystkim poleciła częstą modlitwę braci w intencji powołań oraz zachowanie należytej postawy przez wszystkich członków Zgromadzenia. Postanowiono także rozsyłać afisze powołaniowo-reklamowe po parafiach. Rada przypomniała zalecenie kuratora Zgromadzenia ks. W. Dworowego, aby wszyscy członkowie Zgromadzenia w miarę możliwości modlitwą i czynem przyczyniali się do przysporzenia większej ilości powołań .

Zgodnie z powyższą uchwałą rady generalnej w czerwcu 1971 r. zostało zakończone wysyłanie pierwszej serii listów z afiszami powołaniowymi do poszczególnych parafii w Polsce, w sprawie budzenia powołań zakonnych do Zgromadzenia. Ogółem wysłano ponad 5 tysięcy listów. Od tegoż roku, rokrocznie są wysyłane listy powołaniowe oraz afisze reklamowe do poszczególnych parafii w Polsce. I tak w okresie od 17 VIII 1967 r. do 16 VIII 1973 r. wysłano takich listów 6.800, zaś w okresie od 16 VIII 1973 r. do 16 VIII 1979. wysłano ich 8.066 .

Z pomocą w ogłaszaniu wiadomości o Zgromadzeniu przyszły także wydawnictwa diecezjalne. „Posłaniec Warmiński czyli Kalendarz Maryjny na rok 1972” zamieścił informację o Zgromadzeniu Bracia Serca Jezusowego, o przyjmowaniu kandydatów do Zgromadzenia oraz kilka zdjęć z życia Zgromadzenia. Na prośbę zarządu ukazał się także komunikat arcybiskupa poznańskiego na terenie archidiecezji poznańskiej w sprawie powołań do Zgromadzenia Braci.

O charakterze powołaniowych był udział braci w otwarciu wystawy „Bracia zakonni w Polsce XI - XX wieku”, zorganizowanej na Jasnej Górze w dniu 29 V 1973 r. Na tej wystawie znalazła się również plansza poświęcona Braciom Serca Jezusowego. Zarówno sam udział braci jak i plansza o Zgromadzeniu były kolejnym przedsięwzięciem na rzecz powołań.

W aspekcie powołaniowym należy także potraktować przemówienie przełożonego naczelnego br. Wł. Hołuba wygłoszone na temat Zgromadzenia w Radio Watykańskim w dniu 12 V 1978 r. .
Dla koordynacji działań na rzecz budzenia powołań zostało utworzone stanowisko „referenta powołań zakonnych w Zgromadzeniu”. Pierwszym, który spełniał ten urząd był br. Jerzy Palpuchowski, mianowany przez przełożonego naczelnego Wł. Hołuba dnia 6 III 1974 r. Do referenta należało dalsze rozsyłanie do parafii listów powołaniowych, afiszy reklamowych, uczestniczenie w zjazdach referentów powołaniowych oraz prezentowanie po parafiach programu powołaniowego. Po zrzeczeniu się br. J. Palpuchowskiego, urząd ten pełnili: br. Mieczysław Kędzierski (7 VI 1980 - 8 III 1981 r.), br. Janusz Szmyt (8 III 1981 - 8 VIII 1982 r.), a obecnie urząd ten pełni br. Ryszard Mokrzycki od 8 VIII 1982 r. . W roku 1975 we wrześniu po raz pierwszy referent powołaniowy, br. J. Palpuchowski uczestniczył w Ogólnopolskim Zjeździe Referentów Powołań w Niepokalanowie. Odtąd w każdym z takich zjazdów uczestniczył referent Zgromadzenia, który po spotkaniu rozsyłał spostrzeżenia do wszystkich domów Zgromadzenia, aby w ten sposób jeszcze bardziej uwrażliwić współbraci w tej ważnej sprawie, jaką jest budzenie nowych powołań.

Już w roku 1967 rada generalna zwróciła uwagę, że pierwszym środkiem budzenia powołań powinna być częsta modlitwa braci w tej intencji. Dlatego też, gdy wyżsi przełożeni zgromadzeń niekleryckich wystosowali apel do wszystkich zakonów o kontynuowanie modlitw o powołania zakonne, bracia postanowili iż piątek każdego tygodnia będzie szczególnym dniem modlitw o powołania zakonne w Zgromadzeniu Bracia Serca Jezusowego.

Wyraźną zachętą do większego rozbudzenia akcji powołaniowej w Zgromadzeniu były słowa Ojca Świętego Jana Pawła II skierowane do brata generała Al. Nowaka, podczas audiencji w dniu 1 XII 1980 r. Papież powiedział wtedy: „róbcie coś, żeby było was więcej”.

Apostolstwo na rzecz budzenia powołań zostało ujęte w odnowionych Konstytucjach. W trzeciej części mówiącej o formacji w Zgromadzeniu został umieszczony osobny rozdział obejmujący trzy paragrafy, zatytułowany „budzenie i dobór powołań”. W Konstytucjach podkreślono, iż należy umiejętnie budzić, rozpoznawać, a następnie pielęgnować powołania. Zwrócono też uwagę na dwa zasadnicze elementy w pracy powołaniowej. Przede wszystkim zaakcentowano, że o powołania i o rozwój Zgromadzenia powinni troszczyć się wszyscy bracia, a nie tylko zarząd. Zatem został podkreślony element działania wspólnotowego na rzecz powołań. Drugim elementem, który został zaakcentowany w Konstytucjach, to podkreślenie zasadniczego i podstawowego środka w akcji powołaniowej, jaki jest „zdrowy i promieniujący duch zakonny poszczególnych braci i wspólnot”, a także modlitwa i ofiara.
Tak więc troska o nowe powołania i o ich budzenie staje się coraz bardziej udziałem wszystkich braci w Zgromadzeniu. Zapewne jej wynikiem jest ostatnio systematyczny wzrost powołań do Zgromadzenia.

§ 2. Formacja w Zgromadzeniu

Zgodnie z nowymi przepisami posoborowymi, obecna formacja członków Zgromadzenia obejmuje cztery etapy: postulat, nowicjat oraz formację podstawową, zwaną junioratem i permanentną, obowiązującą po ślubach wieczystych.

a. Postulat

Od samego początku założenia Zgromadzenia kandydatów obowiązywał 6-cio miesięczny okres postulatu . Obowiązuje on do tej pory, w wyjątkowych tylko wypadkach może być przedłużony przez przełożonego generalnego nawet do 2 lat .
Celem postulatu jest zbadanie zdolności i powołania kandydata oraz poziomu jego wiedzy religijnej . Dlatego też kandydat zgłaszający się do Zgromadzenia poddawany jest badaniom przez wyznaczonych braci, a następnie przez cały 6-cio miesięczny okres jest pod opieką i obserwacją opiekuna postulatu, którym jest mistrz nowicjatu.

Zadania jakie są postawione przed postulatem, to zaznajomienie kandydatów z życiem zakonnym, z celem i apostolstwem Zgromadzenia, a także stopniowe wprowadzenie kandydatów w życie modlitwy, codzienne obowiązki domowe i życie wspólnotowe. Aby to osiągnąć życie postulantów jest złączone z nowicjuszami. Mają oni wspólne praktyki pobożne, wspólne zlecone zajęcia, podobnie ułożony rozkład zajęć codziennych. W ten sposób kandydaci mają możliwość zapoznania się ze Zgromadzeniem i z jego duchem. Rozpoczynający postulat odprawiają 5-cio dniowe rekolekcje, które kończą się uroczystym przyjęciem kandydata do postulatu.

Ostatnia Kapituła Generalna w 1979 r. w myśl propozycji otrzymanych z Sekretariatu Prymasa Polski zwróciła szczególną uwagę na formację w postulacie. Zalecono, aby postulantów wprowadzać głębiej w życie zakonne i apostolstwo Zgromadzenia. Do Zgromadzenia bowiem przychodzą zasadniczo kandydaci po skończonej szkole podstawowej lub zawodowej i nie zawsze posiadają odpowiednią wiedzę religijną. Należy zatem od początku otoczyć ich odpowiednią opieką i uzupełnić braci w wiedzy religijnej. Z tej racji postulanci mają przynajmniej dwa razy w tygodniu katechizację, którą prowadzi miejscowy kapelan.

Dla zapoznania postulantów z czekającą ich w przyszłości pracą oraz z posłannictwem Zgromadzenia, wysyłani są do większych domów i placówek, gdzie są angażowani do pracy pomocniczej. Okres takiej pracy poza domem w którym jest postulat nie przekracza jednego miesiąca .

W tradycji Zgromadzenia postulat odbywa się w domu nowicjackim pod szczególną opieką mistrza nowicjuszów . Początkowo mieścił się w Poznaniu na Ostrowiu Tumskim, następnie razem z nowicjatem został przeniesiony do Puszczykowa. Obecnie pozwala się, aby postulanci przebywali poza domem nowicjackim, w innym domu Zgromadzenia. W takim wypadku powinni mieć wyznaczonego opiekuna spośród braci, który otoczyłby ich opieką i był w łączności z mistrzem nowicjatu, dla zapewnienia ciągłości formacji w późniejszym okresie.

Postulanci po odbyciu 6-cio miesięcznego okresu zapoznania się ze Zgromadzeniem składają podanie na ręce przełożonego generalnego z prośbą o przyjęcie ich do nowicjatu. Po otrzymaniu zgody od przełożonego, postulanci odprawiają 5-cio dniowe rekolekcje przed rozpoczęciem kolejnego etapu formacji, jakim jest nowicjat.

b. Nowicjat

Pierwsi kandydaci zgłaszający się do br. Stanisława Kubiaka pod jego opieką odbywali swoje pierwsze kroki życia zakonnego. Zapoznawali się z celem, stylem i pracą Zgromadzenia. Kiedy Zgromadzenie zostało zatwierdzone, erygowano także nowicjat w dniu 8 IX 1926 r. w Poznaniu. Po reorganizacji Zgromadzenia nowicjat z dniem 23 IX 1929 r. został przeniesiony do Puszczykowa , gdzie znajdował się do II wojny światowej. Po wojnie, w dniu 28 III 1946 r., kard. A. Hlond ponownie erygował nowicjat w domu generalnym Zgromadzenia w Puszczykowie , gdzie znajduje się do obecnego roku.

Następcą br. Stanisława Kubiaka, który zajął się wychowaniem młodych pokoleń Zgromadzenia był br. Jan Kozak, któremu zlecił to zadanie br. Stanisław w roku 1924 . Zrzekł się stanowiska nowicjuszy dnia 16 XII 1926 r. Na jego miejsce powołano br. Józefa Pietrzyckiego. Sprawował on opiekę nad nowicjatem aż do momentu wizytacji kanonicznej przeprowadzonej przez kard. A. Hlonda. Dnia 26 I 1931 r. został zamianowany mistrzem nowicjuszy br. Kostka Kremiec, salwatorianin. Nominacji tej dokonał komisarz Zgromadzenia ks. Ch. Małysiak, również salwatorianin. Był to okres, kiedy wspomagano Zgromadzenie siłami z zewnątrz, aby wpłynąć na jego rozwój. Wobec braku dokumentów trudno jest powiedzieć do kiedy pełnił ten urząd. Według relacji ks. kanonika Leopolda Włudyki, przez pewien okres urząd mistrza nowicjatu piastował br. Wilhelm Stachoń.

Pierwszym mistrzem nowicjatu po utworzeniu go po wojnie został br. Jan Jachimowski, mianowany na ten urząd 28 III 1946 r. Pełnił jednak to stanowisko bardzo krótko, bo tylko do dnia 2 VI 1946 r. Po nim mistrzem mianowano br. Antoniego Pachurkę, który w przeciągu istnienia Zgromadzenia najdłużej pełnił ten urząd, bowiem aż 7 lat, do dnia 28 VI 1953 r. Następnie przełożonym nowicjatu został br. Wł. Hołub, którego zmienił w dniu 1 IX 1957 r. br. Zygfryd Landowski. Zrzekł się on jednak tego stanowiska w roku 1960 przed wizytacją kanoniczną Zgromadzenia, przeprowadzoną w lutym 1960 r. przez ks. bpa Fr. Jedwabskiego. Mistrzem nowicjatu został powtórnie br. Wł. Hołub od 6 V 1960 r. Funkcję tę pełnił także później będąc przełożonym naczelnym. Dobrał sobie wtedy do pomocy br. Teofila Kostrzewskiego jako socjusza od dnia 27 X 1961 r., który pełnił tę funkcję do momentu przeniesienia go do Łomży w dniu 1 II 1962 r.

Z różnych względów na stanowisku mistrza nowicjatu następowały częste zmiany. Należy jednak podkreślić, że w sumie najdłużej urząd ten pełnił br. Wł. Hołub. Obecnie od 8 VII 1982 r. mistrzem nowicjatu jest br. Marian Markiewicz.

Czas nowicjatu jest okresem, w którym kładzie się podwaliny pod fundament życia zakonnego. Kandydaci zdobywają wtedy podstawową formację do zrealizowania swojego powołania zakonnego w Zgromadzeniu. Zaznajamiają się z życiem zakonnym w ogólności oraz z posłannictwem i celem zgromadzenia.

Nowicjat w Zgromadzeniu Braci Serca Jezusowego początkowo trwał 2 lata. Jednak już w 1925 r. został on skrócony do 1 roku. W roku 1959 postanowiono jednak powrócić do pierwotnego czasu trwania nowicjatu. Zatem wprowadzono drugi rok nowicjatu, który miał posłużyć głębszemu ugruntowaniu w życiu zakonnym młodych pokoleń. W praktyce podjęta uchwała o dwuletnim nowicjacie okazała się trudna do realizacji, stąd też w 1962 roku powrócono do zasady, że nowicjat trwa jeden rok . Nowicjat w wymiarze jednego roku obowiązuje w Zgromadzeniu do tej pory.


Mistrzowie nowicjatu w Zgromadzeniu Braci Serca Jezusowego
w latach 1924-1983

Lata                         Mistrz nowicjatu

1924 - 16.VI.1926 br. Jan Kozak
16.VI.1926 - 26.I.1931 br. Józef Pietrzycki
26.I.1931 - 1938 br. Kostka Kremiec
1938 - 1941 br. Wilhelm Stachoń
28.III.1946 - 2.VI. 1946 br. Jan Jachimowski
2.VI.1946 - 28.VI.1953 br. Antoni Pachurka
28.VI.1953 - 1.IX.1957 br. Władysław Hołub
1.IX.1957 - 1.II.1960 br. Zygfryd Landowski
6.V.1960 - 4.II.1962 br. Władysław Hołub
br. Teofil Kostrzewski, socjusz
4.02.1962 - 30.XI 1965 br. Zygfryd Landowski
30.XI.1965 - 17.II.1966 br. Władysław Hołub
17.II.1966 - 1.IX.1967 br. Aleksander Nowak
1.IX.1967 - 24.VII.1973 br. Władysław Hołub
br. Franciszek Radzaj, socjusz
24.VII.1973 - 15.XII.1974 br. Antoni Pachurka
15.XII.1974 - 7.II.1977 br. Władysław Hołub
br. Zygfryd Sitko, socjusz
7.II.1977 - 16.VI.1977 br. Stefan Kozica
16.VI.1977 - 23.VII.1980 br. Franciszek Radzaj
23.VII.1980 - 3.IX.1981 br. Aleksander Nowak
3.IX.1981 - 24.V.1982 br. Stanisław Tarkowski
24.V.1982 - 8.VII.1982 br. Zygfryd Sitko
8.VII.1982 - br. Marian Markiewicz

W okresie trwania nowicjatu, nowicjusz ma się zastanawiać nad własnym życiem oraz nad własnymi zamiarami i możliwościami. Pomocną rolę w przeprowadzaniu refleksji spełniają pouczenia mistrza nowicjatu. Głosi on codziennie konferencje, w których wyjaśnia nowicjuszom Konstytucje Zgromadzenia oraz zasady zdrowej ascezy i życia zakonnego. Dla nowicjuszy głoszone są również konferencje ascetyczne przez miejscowego księdza kapelana oraz okazyjnie przez zaproszonych księży. Nauki te mają za cel wprowadzić nowicjuszy w życie zakonne, a także służyć pomocą w rozwoju życia wewnętrznego, w urabianiu cnót chrześcijańskich oraz wskazywać drogę naśladowania Chrystusa.

Program nowicjatu podyktowany jest celami, którym służy instytucja nowicjatu. Przede wszystkim nowicjusze poznają fundament życia zakonnego. Zobowiązani są do dokładnego zapoznania się z treścią Konstytucji. Pod kierownictwem mistrza wdrażają się do praktykowania poszczególnych praktyk pobożnych, zwłaszcza do rozmyślania i częstej modlitwy. W czasie tego etapu formacji zapoznają się z istotą trzech ślubów zakonnych: czystości, ubóstwa i posłuszeństwa.

W myśl wskazań przesłanych przez Sekretariat Prymasa Polski, postanowiono na Kapitule Generalnej w roku 1979, aby położyć większy jeszcze nacisk na formację duchową w nowicjacie niż było to do tej pory. Zwiększono zatem dla nowicjuszy liczbę godzin katechezy oraz zaprasza się przynajmniej raz na kwartał specjalistów z konferencją z zakresu liturgiki, historii Kościoła, teologii moralnej, Pisma św. i ascetyki.

W formacji duchowej nowicjuszy nie można pominąć roli spowiedników, którzy w zakresie wewnętrznym najbardziej oddziaływają na przyszłych zakonników. Każdego roku są mianowani jeden lub dwóch spowiedników przez ordynariusza poznańskiego, na terenie którego znajduje się dom nowicjacki. Ponadto nowicjusze mają możność przynajmniej cztery razy w roku spowiedzi u spowiednika nadzwyczajnego.

Jednym z elementów, który także wpływa na formację duchową nowicjuszy, jest uroczyste obchodzenie świąt patronalnych Zgromadzenia oraz nowicjatu. Święta te są obchodzone z wielkim przeżyciem i zaangażowaniem. Do święta patronalnego nowicjusze przygotowują się poprzez nowennę, a następnie w dniu święta organizują okolicznościową akademię. Dla rozbudzenia we wstępujących kandydatach miłości do Serca Pana Jezusa, które jest głównym patronem Braci, wprowadzono z dniem 1 X 1961 r. w kaplicy domu generalnego, gdzie jest nowicjat, całodzienną adorację Najświętszego Sakramentu, w każdą pierwszą niedzielę miesiąca.

W program formacji nowicjuszy jest zawsze włączona doroczna pielgrzymka do Górki Duchownej na odpustowe uroczystości Matki Boskiej Pocieszenia. Celem jej jest nie tylko formacja duchowa, ale i konkretne zaangażowanie się nowicjuszy w pracę braci. Pełnią oni funkcję zakrystianów, służą do Mszy św. oraz uczestniczą w innych funkcjach związanych z liturgią . Zarówno pielgrzymka, jak również uroczyste obchodzenie świąt patronalnych oraz wszelkie przeżycia z tym związane pozwalają na pogłębienie i ugruntowanie prowadzonej systematycznie formacji duchowej nowicjuszy.

Oprócz formacji duchowej, która ma priorytet w nowicjacie, jest także formacja zawodowa, przygotowująca do przyszłej pracy związanej z posłannictwem Zgromadzenia. Dlatego też w nowicjacie prowadzone są systematyczne wykłady z liturgii. Aby to przygotowanie nie było tylko teoretyczne od roku 1995 zaprowadzono w kaplicy nowicjackiej wszystkie możliwe ceremonie roku liturgicznego.

Formacja zawodowa nowicjuszy została jeszcze bardziej zdynamizowana po zwróceniu na nią uwagi w „Pro memoriach” przesłanych do Zgromadzenia przez Sekretariat Prymasa Polski.. Od 1979 roku poszerzono zakres wykładów z teologii, z Pisma św., a zwłaszcza z liturgii, katechetyki oraz przeznaczono więcej czasu na naukę gry na organach . Aby te zajęcia miały charakter harmonijny, a nowicjusze nie opuszczali wykładów, postanowiono nie zajmować ich w sposób stały i długi w zajęciach gospodarczych.

Po ukończonym nowicjacie nowicjusze składają prośbę na ręce przełożonego generalnego, aby mogli złożyć profesję czasową w Zgromadzeniu Braci. Przełożony generalny przeprowadza egzamin kandydatów sprawdzający stan wiadomości nowicjuszy oraz zasięga opinii o nich od mistrza nowicjatu. Po wyrażeniu zgody, nowicjusze odprawiają 5-cio dniowe rekolekcje i składają pierwszą profesję zakonną.


c. Juniorat

Od momentu powstania Zgromadzenia aż do Kapituły Generalnej w 1955 r. nie mówiło się nic o szczególnej formacji braci będących w okresie ślubów czasowych. Po ukończeniu nowicjatu i złożeniu profesji byli oni rozsyłani do różnych placówek, aby podjąć zlecone prace. Program ich formacji był złączony z ogólną formacją wszystkich braci. Młodzi bracia opuszczający nowicjat, gdzie były specyficzne warunki, spotykali się na placówkach z różnymi sytuacjami i trudnościami. W konsekwencji przyczyniała się to do tego, iż wielu młodych braci traciło powołanie. Bracia podejmujący po nowicjacie różnorodne prace nie byli jeszcze do nich dostatecznie przygotowani. Za krótki był okres jednego roku pobytu w nowicjacie, aby zdobyć należyte wykształcenie fachowe.

Te dwie przyczyny, utrata powołania z powodu braku pogłębienia formacji oraz brak wykształcenia fachowego, skłoniły Kapitułę Generalną w 1955 r. do powzięcia uchwały, aby po skończonym nowicjacie zaprowadzić dla wszystkich braci obowiązkowy juniorat co najmniej trzechletni.

Tak więc bracia kończący nowicjat pozostawali jeszcze na trzy lata w domu generalnym pod opieką mistrza nowicjatu. Prowadzone były dla nich wykłady w ramach kursu dokształcającego, który obejmował ascetykę, etykę, liturgię, historię Kościoła, naukę chrześcijańską, tłumaczenie Konstytucji. Wykłady te były prowadzone z reguły przez miejscowego kapelana w Puszczykowie.

Okoliczności towarzyszące rozwojowi Zgromadzenia, a mianowicie ciągłe zapotrzebowanie na braci i podejmowanie nowych stanowisk pracy, zmusiło znowu przełożonych do wysyłania braci zaraz po nowicjacie na różne placówki Zgromadzenia. To udaremniło realizację formacji przewidzianej w junioracie, która wymagała, aby bracia byli skupieni razem.

Te trudności skłoniły do zmiany organizacji formacji po nowicjacie. Uwzględniono zarówno konieczność rozsyłania braci zaraz po nowicjacie na różne placówki, jak też nieodzowność formacji ciągłej po nowicjacie. Wyznaczono opiekuna junioratu, który przynajmniej dwa razy do roku urządza wspólne spotkania braci odbywających juniorat. Spotkania te mają na celu pogłębienie formacji zakonnej. Postanowiono również, aby bracia w tym czasie zdobywali wykształcenie z zakresu szkoły zawodowej lub liceum korespondencyjnego, a także aby uczęszczali na kursy języków obcych.

W dniu 25 XI 1979 r. przełożony generalny za zgodą swojej rady mianował br. Antoniego Mellera opiekunem junioratu i powierzył mu formację podstawową braci. Pełnił on tę funkcję do dnia 7 VI 1980 r., a po nim stanowisko to objął br. Wł. Hołub.

Od roku 1980 odbywają się regularnie dwa spotkania braci będących w okresie junioratu pod przewodnictwem opiekuna. W czasie tych spotkań prowadzone są przez księży specjalistów wykłady z zakresu teologii moralnej, historii Kościoła, ascezy, etyki liturgiki, śpiewu i muzyki liturgicznej. W ramach przygotowania fachowego bracia biorą udział także w innych kursach jak kurs liturgiczny, fotograficzny, katechetyczny, gastronomiczny oraz zdobywają prawo jazdy .
Obowiązkiem braci kierujących junioratem jest urządzania różnego rodzaju kursów dokształcających z zakresu życia zakonnego i podstawowych prawd wiary oraz tego wszystkiego co służy do lepszego wypełniania zadań apostolskich Zgromadzenia. Wysyłają oni młodych profesów na międzyzakonne kursy dokształcające, do instytutów katolickich lub szkół średnich.

W czasie formacji w junioracie, zgodnie z postulatami otrzymanymi z Sekretariatu Prymasa Polski, zwraca się także uwagę na formację o aspekcie apostolskim , która wyrabia w młodym profesie zapał do pracy dla Kościoła, gorliwość w pozyskiwaniu ludzi dla Chrystusa, zrozumienie apostolskiej wartości codziennych modlitw, trudów i ofiar oraz zdolność do współpracy z ludźmi.

Okres formacji podstawowej kończy się z chwilą złożenia profesji wieczystej. Obecnie bracia składają przez okres 5 lat profesję roczną czasową. Przez cały czas trwania ślubów czasowych bracia są w etapie formacji podstawowej.

d. Formacja permanentna

Charakter życia zakonnego, skuteczność apostolstwa zależy w dużej mierze od stałego wysiłku w odnawianiu i pogłębieniu swojej postawy duchowej. Dlatego też powinno stwarzać się okresowo możliwość poświęcenia pewnego czasu dla przeprowadzenia odnowy życia zakonnego. Formacja zakonna nie kończy się z chwilą złożenia profesji wieczystej, ale trwa do końca życia, poprzez którą każdy członek Zgromadzenia rozwija swoje powołanie w służbie Bogu, Kościołowi i Zgromadzeniu.

Zapewne cel, jaki realizuje Zgromadzenie, praca braci jako zakrystianów, organistów, furtianów, katechetów, pracowników kurii, nie pozwala członkom na odbywanie licznych wspólnych ćwiczeń duchownych. Dlatego bracia starają się wynagrodzić to doskonałym spełnieniem tak przepisanych praktyk pobożnych oraz „częstymi aktami miłości Boga”.

Podstawowymi elementami utrzymującymi w powołaniu i pogłębiającymi doskonałość zakonnika są modlitwa i praktyki zakonne. Bracia zobowiązani są do codziennych wspólnych modlitw porannych i wieczornych, rozmyślania półgodzinnego oraz czytania duchownego. W 1973 r. wprowadzono obowiązek odmawiania modlitwy porannej, modlitwy w ciągu dnia oraz wieczornej i przed spoczynkiem z modlitewnika „Liturgiczna Modlitwa Dnia”, zatwierdzonego przez prymasa Polski dla braci i sióstr zakonnych. Modlitwy te wprowadzono w miejsce tradycyjnych modlitw porannych i wieczornych, które dotąd obowiązywały. Oprócz tych modlitw, każdy z braci jest zobowiązany do codziennego uczestnictwa we Mszy św. oraz odmówienia cząstki różańca i litanii do Najświętszej Maryi Panny. Aby wszystkie te praktyki pobożne każdego dnia mogły być należycie spełnione, przełożeni poszczególnych domów i placówek są odpowiedzialni za zharmonizowanie zajęć apostolskich z wymogami życia wspólnotowego i czasem przeznaczonym na modlitwy i praktyki pobożne.

Oprócz stałych praktyk pobożnych każdego dnia, są także praktyki okresowe. Do nich należą: miesięczne skupienie oraz rekolekcje roczne. Każdy pierwszy piątek miesiąca poświęcony jest skupieniu miesięcznemu. W tym dniu bracia oprócz zwykłych codziennych praktyk duchowych odprawiają półgodzinny rachunek sumienia oraz tzw. „przygotowanie na śmierć”. Każdego roku bracia odprawiają przynajmniej 5-cio dniowe rekolekcje . Początkowo każdego roku były organizowane tylko dwie serie rekolekcji w okresie letnim w Puszczykowie. Od 1972 r. zorganizowano jeszcze jedną serię rekolekcji w okresie zimowym. Tak więc wszyscy bracia mogą w dogodnym dla siebie czasie wziąć udział w rekolekcjach.

Przeżyciem duchowym, które także wpływa na duchowość braci jest doroczne obchodzenie świąt Zgromadzenia: Najświętszego Serca Pana Jezusa oraz Niepokalanego Poczęcia Maryi Panny. W całym Zgromadzeniu są one obchodzone uroczyście. Do nich bracia przygotowują się poprzez nowennę. Przed innymi świętami takimi jak: św. Józefa, św. Jana Bosko, bracia odprawiają triduum.

Od 1964 r. zaprowadzono w Zgromadzeniu „Godzinę Straży Honorowej Najświętszego Serca Jezusowego”. Każdy z braci wybierał sam jedną godzinę w ciągu dnia, w czasie której adorował Najświętszy Sakrament. Powodem wprowadzenia tej praktyki była troska o rozbudzenie u braci miłości ku Sercu Bożemu. Natomiast w 1971 r. zaprowadzono w Zgromadzeniu zwyczaj, aby w każdy piątek bracia odprawiali Drogę Krzyżową.

Omawiając formację ciągłą w Zgromadzeniu Braci Serca Jezusowego nie można pominąć roli ojców duchownych oraz spowiedników. Dla każdego domu mianowany jest przez ordynariusza miejsca ojciec duchowny i spowiednik. Ojciec duchowny wygłasza stałe nauki ascetyczne oraz otacza opieką duchową braci. Wszyscy zaś bracia mają obowiązek spowiadania się raz w tygodniu.

Szczególna troska o postęp duchowy braci spoczywa na przełożonym generalnym, który powinien mieć nie tylko dokładną znajomość domów i prac Zgromadzenia, ale także wszystkich jego członków, aby mógł nimi skuteczniej kierować. Dlatego też wizytuje on każdego roku wszystkie domy i wspólnoty Zgromadzenia. Wizytacja ta obejmuje przede wszystkim karność zakonną, prace prowadzone przez braci oraz sprawy materialne. Każdy z przełożonych Zgromadzenia podejmował trud wizytacji, po której bardzo często zostawiał protokół, w którym wskazywał na większe zaangażowanie się braci w praktyki pobożne, przestrzeganie Konstytucji.

Wielkie oddziaływanie na formację braci ma także czynne zaangażowanie się wszystkich członków w życie Kościoła Powszechnego. Zgromadzenie na bieżąco uczestniczy bardzo żywo we wszelkich akcjach kościelnych poprzez modlitwę czy osobisty udział. W dniu 10 XI 1961 r. bracia wzięli udział w akcie poświęcenia Matce Najświętszej rodzin zakonnych, dokonanym przez wyższych przełożonych wraz z księdzem prymasem Stefanem Wyszyńskim . Wzięli także udział w odnowieniu tego aktu dokonanym w roku 1974. Wraz z innymi zakonami podjęli apel o zakonny Dzień Modlitw w intencji Kościoła. W Zgromadzeniu Braci tym dniem jest każdy 21 dzień miesiąca. Włączyli się także w okresie trwania Soboru Watykańskiego II w tzw. Czuwanie Soborowe z Maryją Jasnogórską. Przedstawiciele braci wzięli udział w takim czuwaniu w Częstochowie w dniach 20-21 X 1962 r., oraz w następnym roku w dniach 16-17 listopada. Pozostali bracia takie czuwanie urządzali w swoich domach.

Zapewne ważnym środkiem o charakterze formacyjnym dla braci rozproszonych po placówkach są Okólniki rozsyłane przełożonego naczelnego. Wychodzą one od 1949 r. Zawarte są w nich oprócz oficjalnych zarządzeń także różne refleksje, referaty, wskazówki dla braci. Można wyróżnić w nich dział ascetyczny poruszający tematy takie, jak: subtelność w przestrzeganiu Ustaw, ufność Regule, miłość Reguły, męstwo a życie zakonne, itp., dział liturgiczny omawiający poszczególne okresy roku liturgicznego, sakramentalia, Msze św., ceremonie poszczególne itp. Podawane są także w Okólnikach wiadomości z historii Zgromadzenia, wspomnienia pośmiertne, relacje z obchodzonych uroczystości, czy jubileuszy w Zgromadzeniu, wiadomości z życia Kościoła, a także myśli ku rozwadze, które są zazwyczaj wypisem z innych dzieł. Bardzo wiele miejsca w Okólnikach było poświęcone procesowi odnowy życia zakonnego po Soborze Watykańskim II. To wszystko zapewne w dużym stopniu wpływało i nadal wywiera swój wpływ na dalszą formację braci.

W okresie formacji ciągłej, oprócz pogłębienia jej duchowego wymiaru, położony jest także akcent na formację zawodową, na dokształcanie braci do wykonywania im powierzonych zajęć. Bracia zatem biorą udział w kursach liturgicznych, kongresach muzycznych. Organizowane są także dla braci braterskie spotkania, w czasie których głoszone są prelekcje dotyczące zasad dobrego wychowania, pedagogiki, prawa kanonicznego, ekonomii.

W procesie formacji ciągłej nie brakuje także elementów o charakterze apostolskim. Posłannictwo Zgromadzenia wymaga od braci, aby znali problemy współczesnego Kościoła i świata. Dlatego też są organizowane prelekcje lub kursy dotyczące aktualnych tematów z życia Kościoła, a zwłaszcza dotyczące apostolstwa Zgromadzenia.